Hal mire ini tira amma kubba-i ini tira tisigiti tere amma saga ru rudaga fî kii gisitigaa suru huma « hal » yintigi. awinni hal mire ini mire kirigire bêi. awinni ñaana hal hun dîi ci ru hal Dazagara ŋa ye amma kura Car duro cika kii šiša. Hal mire înni geetu jeenti ? Hal mire înni ? Mêra wîli cika ginna zampur yentirigi.
Amma Car duro cika ye Nîjer duro cika ye Lîbie duro cika ginna hal huntu turon. Oŋko gini amma ginna fora ru ciki ni ina gisitigaa ginna turoni. Ina muntu ginna fotuntu geyintigi. awinni amma kuira ŋa kii šiša ina gura mura-i dîra, amma kuira hanayintu gisitinni. Hala Dazagara duro ina fôya ciki mire amma kira-i dîi, hal mûku ye, busuga ye hal yêyeyinta ye ginna amma kura kii šiša. Te mire na ? Ñaana hal hun dîi ŋa jilan nu na ina gisitiga na šiša. Hal amma Dazagara ŋa ini buru gali. Zaka galuu amma mura ginna kôi turon daa cikaa ginna hala huntaa turoni. awinni hala huntaa turoma jilan nu, mura ginna cussu ru ciki. awinni ini buru gali tura dazagara-i dîru kege amma kuira-i dînni. Ini înni te amma kura ŋa kii šiša dîru? Walla ini amma kura ŋa ru gali dîru înni ? Ôwolu ini Dazagara ini gali dîru au ôsurde hakintoo amma kuira ŋa kii buru šiša ni buru daku ni. awinni buru cussu ru azayitig ni, buru gali dîru. Au hayintinoo na dîllu kilayintigi ni cussu ru caagi dirtigi ni. Te jilan nu hal amma Dazagara ŋa amma kuira ŋa kii šiša niri jii. awinni hal ai kege amma dîna daa cika ginna-i hal ai kege dînni. Amma Dazagara mura ina subur cintigaa na buru muntu ni kôya duro na muntu. awinni amma daa dekire ni buru kui dutugi ni hala buru gala dîri. awinni mura ina gura buru cûro hetiga ciki. Jina ye ferege ye ginna amma kuira Car duro cikaa ru mura buru cûro hetigi.
Ini tira suru huma « yuwur » intigaa hanantigi re ? Hêi ! Ini ai hanantimme koo bini labara huna nintirigi. Ini mire maine huma au rakima rakinna ru rôza hunaa gûu ru woogi. Mire buru dîlli dau mukuŋuroo koo maine huma kakaru duro tartire.
Oŋko gini ini tira suru huma « yuwur » intigaa yerci ni bini ŋila dûbu ye kadara wussu ye murta wussu ye sa yîsii ye (1889) yeru goyi ni ŋila dûbu ye kadara yîsii ye murta tûrusuu ye sa tûrusuu ye (1977) nagaa ru tigisu. Hôlu ŋa ru Yuwurda bôdiyintu. « Yuwurda » intoo amma Nîjer ra jii ru yercintere dau ma centere Tû yuwurcintigi, amma girsi geyintigaa na citigi, migiza na wopu tûrtugi. Owinni ini te mire buru anuu tede ru bara, buru yercintu gôr. Gôde ru bara, mura jigida ye magida ye gedintu mêri ai nus. Te ru bara Kûwa-i bôdiyintu. « Kûwa » intoo amma Abeše-a. Mura Burku yuwurcintigi. Owinni Tigi ye Kîrdi ye Yen ye ginna yuwurcintigi.
Yuwur mire kunoo ru bodîyi niŋoo ? Cad ye Nijer ye kûki bodîyi. Owinni Cad kiši huma ginna duro yerci. Tafu Konum ŋa ye Burku ŋa ye Tû ŋa ye Abeše ŋa ye ginna duro tigisu. Owinni Nasara ridiga ru kui Wahila ye Masartina ye Tûrkiyena ye ginna tafu Burkuŋa ye Tû ŋa ye ginna tafu duro yuwurcinti cikii ru Furasa ridiŋa ru bokintu šettu. Te bini ŋila dûbu ye kadara yîsii ye murdom ye sa cûu ye (1912).
Yuwur mire amma geyintigaa amma aña ni, ba ni, durusa ni ŋila hunta dîgirem ru goyini murta disi naga, amma taka geyintigi. Ŋila dîgiremme ntoo, au adi ni, dinare ni, ini tira fuyiŋoo na dîgi, wawoo na galciŋi dôona na royiŋi saa na šili au teke kono ŋila dîgiremme. Au ŋila hinaa murta disii ntoo, au yuwur duro buru girsa gisire ni kidde ni aŋkalle ni amma addaa ginna mîrei wou-u tiganigi. Amma ta mura owollu šêi centigi wîna zaka wapuga ye, êra zaka kusintigaa ginna wusaa centigi. Owinni zaka êri cî tiriŋaa ginna wusaa ncentigi. Šêi te mire ôwura cûu gor terigi. Amma ta duro au nusoo na ini cire bêi amma êrda kuira-i ladir goyintoo na ini cire bêi. Owinni ini kuiro ciŋa amma ara girsuu tûrtuga duro ammi adii na bêi arii na bêi. Ciina arii walla adan walla hakintu laûdiroo sopunni. Yuwur hal geyintigaa e kege.
« Yuwur mire ña amma-i geyintigaa » niŋoo ? Gini mire amma kara na dînni rôza na buru bêki amma na buru bêki. Te jillan nu amma niiya amma na hôyipcintig ni yuwur cintigi. Owinni wôki te mire hukuma na bêi ñaa na mire bu te jillan nu amma nii huntu ru yercintere nii amma-u ridere gôrere mura duro au hakima rôza ye amma addira adda cûroyintigaa kee na ginna wopu tûrtugi. Owinni ini kuiri turon ciŋa ñaa na mire birigoo na dagu nii huma aga cururoo na dagu amma ginna mêri suntuu hinnoo kuiri dîrinoo na dakku. Mura hunoo au kuiri bu bênoo nakku te jillan nu yuwur geyintigi.
« Yuwur mire înni keene ru amma-i geyintigi » niŋoo ? Hôluŋa ru amma nii tira-wa captintigi. Captintoo au turon mura duro yercinere amma ru farigire « Taara unnu captiraa înni gentiroo gal ? », yiŋi. Awu te ke tigisoore ñaa na mêri huma farigi ciina mêri au turoma ŋa goyintig mêri au turoma ŋa înni niŋoo « yuwur ». Amma kuira mire ru fatigire « Înni keene ru yuwur gentirigi », intigi. Mire-i farigaa « Unnu taara bizira » yi. « Rôzu tîdirdi » yi. « Au hanajintire bêi » yi. « Yuwur gentiroo najantirigi » yi. Awu mîre-i « Farigaa au bu ciŋa yal ma gurte » yi. « Au gûro tene keena aski ma gurte » yi. « Aski dannaa na asaa hunaa guure » yi. Arii ya ru farigire « Nintaa aši tinta ŋa geentu » yi. Te ru bara amma inaa ginna gisiru ru bara amma añaa murta aguzuu walla murta tuzoo gora curukere tûrtugi. Êrišuu mire durusu kûir yîsigi kûir tûwutigi. Nii hêdincintoo amma cûu walla aguzuu šettere dôrcintigi. Ini tira duttoo saga ridere amma ru fatigi. « Ini ekee dutur » intigi. Awu amma ginna yercintere koma tûrtugi. Nii huma ridoo gûwu dîntigi niima duro amma añaa cikoo yercintere kapcintere gôrigi gôroo au gurna nusugi, gurna na caagi. Te kee tigisoo mura duro amma wosa cikaa amma huntaa catira ye ŋoraa ye ginna capcinti. Capcintoo amma catira na wunetigi. Ŋoraa na dawayintigi. Te ru bara rôza amma taa ye yala hunta ye ginna wopu dau saga centigi. Awu nii hunta lau tûrtu. Rôza amma na cušintigi, yala ammaa taiya duluyintire cušintigi. Kûiri yîsigi tûwutugi gisiriree nii huntuu ridigi.
Nii huntuu ridoo rôza guutaa na gînesirigi. Yala amma-a na dîdira gisirigi, dûwa na filiyintigi ni worecintigi ni arna na bereyintigi.
Awu amma ara ridaa awa nakere mukugi amma gura na cekentigi. « Awa mire ña nakigaa » niŋoo ? Amma nuŋu girsuu duro catira giyitirigi.
Awu yuwur amma-i te keene ru geyintigi.
Aŋkal taŋu ru koo ini ai mire ini kubu ni oŋko gini amma kuba-i geyintire ni. Unnu ŋila ara ru bêi ni, amma unnu wa duro tigisinnoo gali.
« Tigisinnoo gali, ña ? » niŋoo inuu mire tigisoo amma na buru catigi owinni amma buru taaptintigi. Te jilan nu tigisinnoo gali ciiro amma unnu cikaa ini ai « yuwur » intigaa mire hanayintini te mire na gal ši. Inuu mire yercinoo na maine huma harayintigiroo gali.
Yuwur mire dînaa duro buru tigisire ni lardu ginna duro buru tartire ni ciina unnu buru dazaga ru rude ši. Mire ini gali ciina dînaa duro unnu yercinoo gali. Dazagara duro koo amma kuba-i yêyentii naazigi.
Oŋko gini aya filintirigaa ampa buru dîri te înni kege niŋoo? Aya ara filintirdaa casitir daa yege tompurigi (yala dila ye kuraa ye ginna ariya wopugi) gura casitir. Ina tiyaa ye tîya ye yopurigi (ŋaila ye sukur ye) awinni yii huntuu tîi ra tokurugi ni yîdirigi ni aya gura surda nturaa ye dîifa ntura ye kêye ru zutoo yentirigi awinni yala yege dompoo na gura duro yentirigi. te kee ru ranii ncoo Dazagara dîifa huntaa yala huntaa ŋa ru dutugi, te jillan nu neere dîifi koo ebera tammoo na ini dîya ncentu daa au ntigissigi . Awinni aya duro kuño tirtirigi, daa êriša na geentirigi. Abba aya môguruu bênne tigisoo (nusoo) wôrdu yalai gînesiru goyintig. Ciiru ize ai bini jikuu bûu zuncinne uŋko kee ši awinni amma ru na aya filidi huntuu buru gali ši. Te kee jillan nu aya muntee ntii bêki kîncigi tirima tussi aya muntu hunoo yege cî turon na kire ni (kôi gurdu rôzu addekiŋ yala muntetigi). Te kee tigisoo yala guru na rôza duro busug, guru na têzire lardu duro geentigi, guru rôzu bura ru lardu kuri tûrtugi. Ciiru ara ginna ru ini tira gali daa aŋkal nakirde hinne cii, ini te mire kara. Kara na yala adda ru karayintoo sîri daa huntuu royintigire amma ginaau ye dîri. Mêri ai kara ŋa duro gilen dîntu! Kara ru kîncigi na tertirigi. Ini kara (ilim) kee jidirtigire bêi.
