Posts

Posted on

Gûro! Gûro manna! Aniša êdiĩ!

Gûro

Gûro, yindiηa kôya zida gûgoi ai Cad-ηa hûugeã duro cikaa tira. Dînaa mere ejeb hunoo, bî njordu ai kegeã duro îyi galige girtuuηa! Kôi ai mere, hurau huũge duro illi zidu ciĩ, jene tira ši da? Busau yir daha tîmmi yerciniηa na Gûro. Bî wûnigi duro mari wôu yalke ciĩ na Gûro!

Gidedi kugoo, ammaa Gûro îmbi tugusoo gona di kirdigi. Kôi lau di kirdiηa ginna, amma wori ye, nduronu ye, êgi ye, warkagai ye ginna dude. Mere kugoo, yuna guru amma ôrduha talakindigaa hatigi : « îyi korto nakirigi, kîzei goni ηa di yîdu, îzei cohi ηa di yuwi… » yindigaa ginna wasaga barayinni.

Aũ Gûro duduũ, êniri ziduũ saã cemma, orro di tuηosigi : « kîzei ye, galau ye, êgi ye, wori ye ginna di kanuruũ bodu ! » yinigi. Amma nimeã, cige hundidiηa daha kirdoo, Gûro di doona cendigi: « Gûro! Gûro manna! Aniša êdiĩ! Kûrroa talluũ! Busau huma sa hôšiĩ! Amma hunã kiša hôšiĩ! … Njusa numaa têundu!» yindigi. Te kege di, Gûro mara di kuudi tîri di wou gide baradida, cigeã di hôli cendigi.

Teda Gûro-a dêdi tîmma ûũgu hûtiηa hunoo, mara tîmmaa di hãi yindinni. Tîmmidea hatigi : « busau naana ginna tîmmi jooze hun cii : tîmmi marcanou kugoo erekugu jooze ; bûrunnou kugoo busau kalku jooze ; kôidou lau kôi kûri tîri» yindigi.

Kôu tunummoo na tîmmi yercinigi. Ciidi, mea kôu waa, tîmmi ayaã waa yutu šiša. Têu jinni, ammaa keheda ûũgug. Tîmmi tara-i guru daha keheda kîdirii di munda tehetigi. Tîmmaa keheda ammaa dogu di giitu ûũgu. Mara hatigu:  «tîmmi gali di yerciniηa yuna cûu barayinig: busau tîri ye kehedu bu ye ginna barayinig» Cozaa hatigi: « kehedu tai di gonum guduum tunumoo, berke tîmma tai di goniiga njenig. Agir di guduum tunumoo, berke agir nduruza njenig. Ai di gonum guduum tunumoo, mea hedigaa di goni zuwĩ » yindig.

Tîmmi mere eke ηila kadira ginna mea hedii buzug, ciidi, Tidaa mere di êrezi biride ηa di dîdinni. Aηgal te yunu aũ hulanu tira hadde êdeu-ηa duro cii: «Noko aĩ aya ginna de dinade tira agir di gôyindu dîdii, iña nuroo, elei[1]cîdde yundu duzurũ; kubu huma aĩ tinda ginna di dinadeã ledii duzurũ; noko tinda duro kidaa cûu kûidundu tîrdedii duzurũ; šara huma yariĩ-ηa di tugortu ni ηunu huma tuwi duzurũ, tani tîmmi tunurdi! » nir.

Ciidi, amma hatigi: « tîmmi hûi yurusu êgi-u bêyi! » yindigi. Te kege di tîmma ûũgu hûtu tirtigi. Îmbi tugusoo, saga urdu gortigi.

[1]Ele tîmmi-u.

Posted on

Sagasun ai 2019 ŋa, UNESCO mere ka addi addia dînaã duro cika ginna dina cenigide barayinii cii.

Teu jini, ka addia (ka amma nukundiga mundaa ši na) ammaa gagalcindige barayindigi. Mara, mêda gagala ginna capcindoode, libir gisidigi.

Tara amma Yege Dazaga ŋaa, libir hunduũ duro mêdi gagala Dazaga-u duro tîndirige barandirii yikii. Teu jini waha ndiri ai «Dazaga gagalta»  jendirii yikii.

Aũ bazuũ bazunnaa di labar cene ! Ka ndira gagalta! Mêda gagala-a urrunda !

Mêdi gagala-u urrunigide baraniigoo, yina gura yanum tamoo gali:

1) Gagala mara mêda durusa 50 di kanjindinni.

2) Mêdi numa mere ka ndira (Dazaga) bes gagalcinigi.

Gagala ginna cambiroo, tara libir gagala-u jendirigi. Owini, gagala duro ginna di budi galiĩ UNESCO di kurukur yendirigi.

Dazaga gagalta!

Posted on

Cozi cudiŋa

La vie tourmentée

Cozi tide tira suru huma Kaîde yindig. Mere noko addi ciĩ, aga Ennedi ye, Gûro ye kûi garci. Awulai na aga tedig, îmbi na Gûro irrig. Dîna yuna njigisig-ηa hanadinã, mere di njika huna di diruũ de, mere ngiša huna hûduũ de, suar tugusu. Suar Hrolinau1 tugusu. Mêda wôtige ai daha cikaa, njikaa hunaã ye, iska hunaã ye yuna dudaa ye zaga gidedi cig-ηa ye ginna tahatide.

Mere na njika huna di, noko Cad hûria hakuma hadirci. Labar dannoo na ginna mere nîri noko te ôroza hiliyiniĩ cii. Wuddi noko amma guru suara tugusu, hokuma na amma ta di girsu cenig-ηa tugusuũ, mere di, arkimi ye tûgi ye kûi dunduũ de, daginne di wûni gôyi. Ai de kege di, amma Cad waa, gidedi tira tira di hanayinnã noko kezedindig-ηa, mere na hadirci. Gidedi kugoo, nahar-cêni ndugusunnoo, inta haηum amma Cad ônu-ηaa ye ma-ηaa ye ji-ηaa ye yala-ηaa ye yutu hogndinni. Têu jinni, niĩ Cad mere ndir gor di amma dîĩziraa, wonadaa, amma bosa hetigaa nokosuura gurunnaa hanayindinni. Suuraã duro nuwudi-i amma ada ginna kezeyi, niĩ turona gor hanahedu. Adaga mara guru waa na guru-i hanayundu. Njika guru waa na kudaa hanayundu. Amma mara gidedi daha tududa gor na hanadundu. Aηgala êska hakundu. Yuna gidedi gînei di ngayundu cikaa ginna hûi uũgu.

Kaide ngiša huna ginna aũ wôtiga uruyinig-ηa, Ahmat Saleh Bodumi di hadu cemma de, mere têi, dro ûruu, kôya niã ndûrta hundaa ye, njika amma wôki têu waa ye, ngiska hunda ye, haga hunda ye cikaa uruyi. Ada da karandu.

1 Hrulina yindig-ηa, sagahan 1968, niĩ dazagada-ηa di, amma mundu ginna wûna goyindũ de hokoma di gûu cindu. 

Posted on

Kara mere dahab di na gali!

Ka numa di karaniĩgo, kara ši huma gali di haŋiĩgi.

Bini ŋila aguzuu ye tuzoo gor aũ Dazagade tira taŋu ŋa irri, «Tû duro dahab budi cii. Eparêyi haŋiroo Tû dedigi dahab baranirigi. Turku din» yi. Tani «Dahab baranii njoo lokol ussu, libira kaa cûu di kaamu, karanu!» nir. Dina duro kara mere budi môhim. Kara mere dahab kege ciidi dahab di bodu. «Iña?» numoo, dahab keesiĩgi ciidi kara haki keesimmi. Amma dakoo, dahab numa wîyintigi, ciidi kara numa haki wîyintinni. Iŋa lokolla karayintii ciki ciidi ka hunta karayindinnoo, sûru danni….

Bini ŋila aguzuu ye tuzoo gor di aũ Dazagade tira taŋu ŋa irri ni, «Tû duro dahab budi cii. Eparêyi haŋiroo Tû dedigi dahab baranirigi. Turku din» yi. Tani mere di hadirige nani «Dahab baranii njoo lokol ussu, libira kaa cûu di kaamu, da karanu» nir. 

Dina duro kara mere budi môhim. Kara mere dahab kege ciidi dahab di bodu. «Iña?» numoo, dahab keesiĩgi ciidi kara haki keesimmi. Yoo, amma dakoo, dahab wîyintigi, ciidi kara haki wîyintinni. 

Te du kudiĩ, Iŋa lokolla turutugi karayintii ciki ciidi ka huntaa yutu karayindinnoo, sûru budi bu danni. Iŋa ka hundaa do karayinigide tigisoo, kumayindu kara hikindigi. Owoni lokol mere yunu ši dîide tigisigi.  Lokol daku ni sopunne tigisigi. 

Ka naana ginna torowe kege: kôi ndediŋa njugudugi. Adana ginna torowe hunduũ (ka hundaa) goyindinnoo munda ginna dogu turutinni. Ciidi ka hundaa di karayindigide tigisoo torowaã dogu gudugi. Owoni ka hunda di karayindigoo ka kuda na kumayindu hikindigi, dakoo ka kuda na hikindigi.

Cîi hananum nûŋiiŋa kuda ginna gali. Araga na kal, Îŋglis na kal, Furãse na kal. Yoo ka kuda sûru budi dîdii ciidi ginna di kuũ noko iŋaã kara hûi nawuŋaa, ka huna di nawoo gali. 

Te di kûrã, kara daa hûi nawuma daha domugi.  

Ai kege kisitiroo gali. 

Posted on

Dazaga urrudinig ni karadinig !!!

Ize oljuã sagahan dûba cûu murdum sã yisi, ôwuri turonu dugusa murdom sã tra curukũ, kara ka Tûbu yerci. Kara ka Tûbu maana huma: yege dazaga-u ye yege tedaga-u ye cikii.

Gaagu duro cûu di kara cii: oljuã adir ye sûudũ adir ye. Amma budi mundu irdu urrudindu ni karayindu. Mara ginna murta usuu daa sã cikii. Ta duro murta disii sã tûdusu wa karayindu cakindu. Ta duro adiya dîgidem sã hoo cikii.

Mara ginna, kôi ai Centre Al-Mouna yindiŋa duro ôwuri kadihi irdu ni ka hunda urrudi ye karadi ye hikndu. Ize oljuã, 08/02/2019, amma yege dazaga ŋa ye tedaga ŋa ye duro cika kũkur bu ũ jeyindu. Hiciima ize lahadũ tigisũ, kaadi NJEMENE di, amma gada tuzoo furgusu ai duro bêkinna-i tafa yege dazagaa ŋa wa layindu ni amma budi gali di cûdeyinda di akka cendu.

Tafa yege tedega ŋa wa, NEDDA (Internet) di busahu ai MURZUK ŋa (Lîbie) kudukir ni gada sura hunda ADA SAHARA yindiga, layindu ni amma di akka cendu.

Amma yaga ada cûu wa ginna duro gali di cûdeyinda, hoto hundũ ye sura hunda ye tafu ai daa cikii.

Te di wudi, ize oljuã, 15/02/2019, cahuna bu jendir ni amma akka goyinda di TAMANA hunda yendir. Yoo yunu ai jilla amma budi captindu ni lerda di tartindu.

Te jilli, unnu tara na budi lerda. Amma gini ai kege di dakide gor hanadirdi, dahu di na tîdirdi. Ciidi, unnu kogo dahu mukir.

Amma irdu êlifa Tûbu hikinda, unnu yunu owor (kiši) hundũ duro dîdũ ginna kege di urruyintigide tigisu.

Yoo têdi kudiĩ, aũ ka numa urruniigo mere na ngimire: êriša numa ye, daga numa ye, adaga numa ye, doona halagana ye, ginna haŋum kôi daa dûdĩgi. Te na yunu budi gali.

Yoo ka amma di urrunigo, adaga (SAKAFA) amma kuda ŋa dina yenĩgi, aŋal numa na ize nana ginna hidima cûu jeyinig: ka numa di ŋîziĩgi, ka amma di tarjamum urrunĩgi. Kîzii te di yetirigo dakuro, yunu ai šimbir tîda! Aŋal daha naka! Yunu ai jilla ši daase! kûro lûlu kenda! Aũ dogu ciŋa ye, êdinge ye ginna baze! Yunu ai huski dûzaa ndura sopu yendide. Tinda na iŋaa ndura kee tunda!

Te hunoo, kîziŋgir kaga digisig: kôi girdũ ginna horosdindu amma kuda digisig. Yunu te di yeta!

Alla turku yende!


Posted on

Wowo ye Ôkurei ye

Wowoa-i ôkurei ru dôu burayi. Ôkurei wowo ru farigire «Tinta ôkureya ini bidiriga ni bur bu awinni êrisa ntira bur durusa nere raŋimmi, te jillan nu uso dôu amma ŋa duro buran» yi. Ciiru wowoa-i farigire «Ini te ke intigire cee? Tani ini kisiriŋa ginna raŋirig» yi. Ôkureyu te ke noo, «Gal» yi ni wowoa ru dôu cen. Ize tira okureya diga ye êfira hunta ye jaki ni sama duro unum zuku. Sama duro turutigi ru, wowoa: «Kuwak kuwak kuwak» yi ni cir. Ôkurei buwusa saga kalaptin ri ni diga huna jaki wowoa da goyi ni gîskei gurti nawu sowu. Te ru bara farigire «Saga nii numa kôi amma ŋa ciku uso, nuŋu êriša tinta raŋummi niredee» yi.

Posted on

Kûkur Tûbu 2019 | Tafu Dazaga di eke goyima

Aũ urruyima suru huma: Tôgoi Hamid Bôkor

Amma Tura ye Dazagada ye niya ba duro cika tiriši huntu sopere tiriši amma kura-a goyintigi. Ai dawa huma înni? Te ginna ru tiriši nturu înni kege ru fukurigi? Mêra ara cûwa gîskei ru furtirii yikii.

Rai taŋu ru koo, ina amma Tura ye Dazagara ye fûtu ni tiriši amma kura goyintigaa: hayila ye ampa ye zaman ye. Ina ara ginna daa turon turon ŋa ru nûŋurigi.

  • Hayila: amma kara dîraa gura furase ye araga ye yêyintigi. Niya ba duro jillan nu aũ dazaga walla turaŋa  yêyiŋoo mura-i aũ cokuma ni amma ginna ru saga ciire ŋa ru dutigi. Te jillan nu amma gura furase, araga fiyintire ru bara dazaga walla turaŋa yêyintigoo dakinni.
  • Cûu ŋa: «Amma dazaga walla turaŋa ampa danni» yindigi. Mara ru finiŋoo «Dazaga tiriši ampa huma înni?» yindigi. Ilim ye ina munta ginna furase ye araga ye walla inglis ru ruuda jillan nu? 
  • Amma gura na fikir huntu «Mara dazaga ye turaŋa ye ginna zaman huntu tedde» yindigi. Maana huma «dazaga ye tudaga ye ginna yî huntu curuure» yindigi.
  • Rai te ru sagaraa tiriši nturu mere zaka kege fukuruŋa: Karantirigi ni, ruuntirigi ni, radiyo na duro yêentirigi ni, daa doona gontirigi ni. Ai kege ru tiriši nturu fukurigi.

Agu, te ginna ru saga, ini fatiriŋa: amma tiriši nturu niya ba duro sopi cikoo, tîri ši. Tiriši nturu mere na ampa bu dîi. «Înni» nimoo, tiriši mere kimire aũ-u.