Dazaga dina yendaa!
Aũ urriyima : Moussa Abdoulaye Mahamat
Yîm tira nii tira duro dôwu buru ŋila sûru huma « Hamata » yintigi re cii. Halagana niya môša ru cika ginna dugusu irridu šai nakigi. Dugusu ginna niima dôomtire, dôwa ye kaliya niya kura-a ginna duro ciki. Awa hunta ni mukugi doona hunta ni goyintigi. Niima, amma ginna-i harayintigi re tigisu. Dôwa ginna duro dôwu Hamata kirigi re bêi. Niŋila huma diru wasaa ginna danni. Ciiru, Hamata mere dôwi ni turon ni, aya huma mere hunoo yal kuri danni. Ciiru, Hamata abba huma arii kuri na dîi. Arii te mere yala buru dîi. Yala taa duro dôwa aguzuu dîi, ciiru dôwa taa ginna foŋuŋoo na niŋila huntu Hamata ŋa gor kirenni.
Halagana ginna ñaa na owor huma ru Hamata hunnoo dôwa kura ŋa dutunni. Agu, dôwa niima cikoo, dôwa niya moša cikoo ginna ini te ŋa dau wawu re. Ini gisirigaa ginna harayintinni. Kôi te ru, halagan duruma ginna tira tira ru daginni. Ñaa na ginna hundu « pimke » hawastire ru cii. Niima duro, ini dôwu ru cire ginna, kîndilii cidde Hamata ŋa dutugaa dakinni.
Agu, Hamata niŋila huma-i mêri buu gurti cen, dôwa diriwa huna mura na kîndilii cidde. Agu, ariya niima ginna-i fatigi re « Hamata nii ai duro ciyoo dôwa ntura añaa hakintinni, niima duro amma ginna-i fatii ciki » yintu. Dôwa ginna daa deku ni fatigi re : « Hamata ŋa ini tira kisitir na niima ru funtar » yintu. Agu, dôwa niima ginna foktuntu, kôi arii aci tira ŋa tûrtu, rayintu, dura cintu, acuu-i mura ru farigi re : « Caana bu geyintu na dîna na ginna kûkultu na campu, yim te tigisoo, halagana ginna irridigi, loko irridoo, mura ginna Hamata kulo busugi » yi.
Acuu-i farigi re woki te tigisoo : « Hamata buzoo šen sopum yercinni, maaši kuri ni yentimmi, ini yentiŋa kôlu galu hunnoo ini kuri ginna yentu wunni » yi. Woki awa naku dôomcima ru, agu Hamata gitu awa duro dintu, Hamata awa duro kôlu galu ŋa ye awa ye kii giyipcima ru … Agu, kišuu kûkuciŋoo, tirii burayi, dôwa mêri acuu-i faruu daa ciki, kege watu ! Hamata daginne ru, « Bûuut » owon dûru ! Kôi te duro, dôwu ŋila te hayila-i dîi ni, kôi ciiŋa duro listin buzu, gûro kôi huma duro yercinne tigisu.
Agu, lûlu ni niima dintu, Hamata aya huma bazu irri, kôi te daa yege dommu cen. Mafur ginna maaši gurtoo re, ini farigaa : « Hamata, Hamata salamaleku. Hamata maru salamaleku. Maru aya rôu salamaleku » yiŋoo re, Hamata yegaa cîi huma lanci re maašu goyinigi. Ai kege busu gisu dôwu huma ru maaši cenigi.
Yim tira šidanii bazuu re, aya huma irrenne ru kûi, šidama sudur aya huma ŋa goyi ni irri, farigi re « Hamata, Hamata salamaleku. Hamata maru salamaleku. Maru aya rôu salamaleku » yiŋoo re, Hamata wuninni aya huma yi cii yegaa lanci. Kôi yegaa lancima ru šidama-i Hamata ŋa goyi girci.
Aya huma irroo yegaa lantire, Hamata ni duro bêi. Cûki rayiŋoo diga šidama duruu re, kôi te digi goyinoo, šidama dôwuma ŋa wu sura huna cûncui bîyecenna aya sîge diga duro cii sura makiŋi.
Sura taa ginna goyi kunusu duro dowu korciŋa ru
tini duro dowu kîri fîi nawu.
Belke tira yerciŋoo dôwu huma Hamata nuŋu ŋa ru na ŋila kîruu daa mere-u kulo buzu cii ru haki.
Hamata aya buru lerci, kanai cîru, yerci wûluwulu dinnuŋa re, amma niima ginna carku irridu, irridoo Hamata nuŋu ŋa ru na ŋila buzu cii. Amma ginna-i wošintu, aũ tira tira ru rayinigi fatigi re : « Ai mere jînni rôu ye au
jire-u » yintigi. Saa ru dutugi ru ŋayinti beki.
Te kege tigisu re agu, arii cii re ginna owoni nuŋu ru na kîndilii dîi. Ini gisiga ginna harayintinni. Agu, Hamata aya huma meree huma na kîndiltin ni dôwa hunaa aguzuu dîiŋa ginna ŋa wosa ru goyi kunusu duro dowu ni, korra mûki ru korci. Sura hunta êzer tira daa tûyi ni, kîri fîi dînoo… Belke yerci ni, dôwu ni, turon ni, ginasu ni, saa wôlu ni, êjel ni kulo buzu cii ru haki. Aya cûki daa rayinoo, ini mere-i harayiŋa ši, kôntu tugortu ni auši, kôma daa miširayi.
Agu, kôi te duro dôwa aguzuwa ni bêki. Turon haki, hakiŋa ni êjel, te duro mere ni mîširayi niima kûi buzu.
Êrifi ai ini farigaa : Ini Allai ncema hardin, ini aũ-u daa kîndiltinni.
Amma kubba-i fatigi re « Kantama-i taya ncuuŋi » yintigi.
Aũ urriyima : Ahmet Guihini Allatchi
Yarindinii tayinoo, winediĩ ndûgudigi
Aũ tira aya huma aci migizi aruu yutu Kûsu di hayi cii.
Mere kogoyo ye aski ye yurom (hadin) ye hur (fur) ye kîdi ye dîi.
Yum tira, udur hakima de êrši addiĩ jeyi.
Adir tigisuũ, dowiĩ môši tira kiri lompo (migiza ŋa) aciĩ ŋa walayi (wûni nawu) cen.
Kôi têdi, wûnii samgaã da kȗkuta cûu gȗdii cika kogoyo dudu.
Kogoyo caawui askiĩ ŋa kiri.
Kogoyo caawui yuroma (hadin) ŋa kiri.
Kogoyo caawui huruũ (fur) ŋa kiri.
Kogoyo caawui kîdiĩ (kîri) ŋa kiri.
Noko mara ginna cetuũ, kogoyo dahu huma keleyima de, « Wûni adiĩ di yîdime di boyinoo, ammaa ginna uwugi » yi.
Addi busoo de, kûkutaa lompaã daha tilinduũ de galcindu. Kôi têdi yegeã wûni yerci. Ammaa môšaa carkii kirdu wûni cîtu cii na aciĩ di lalayine.
Te kege tigisuũ aũ tira hadigi « Aũ wûnii wude kogoo aši kogoyo ŋa daha kamumoo sûru » yi.
Kumayindu kogoyã cîtu aši huma kiši aciĩ ŋa daha kapcindu.
Aski aũ naku « Yak ! Aciĩ iŋa huma ha irre » yindu. Aski cawui tedu saga irriĩ owor hartun nasu.
Aũ aya môgirii irriĩ, ammaa aya huma wošiĩ jilla captidaa di yurom (hadin) huma cîdu cen wudu. Ize tira tigisoo de aciĩ dahu sôwu (nasu). Agu kôi têdi hur (fur) huma sadaga di cîdu.
Kîdiĩ mere turonu sura (surca) yutu gapci.
Mêdi kogoyaã jire tigisu : « Wûni adiĩ di yîdime di boyinoo, ammaa ginna uwugi”.
Libiye duro amma cûu ciki. Aũ turoma suru huma « Toko » te na « Abdelziz » yintigi. Mura nii tira suru huma Gûtron yintigaa duro ciki. Toko ye Abdeziz ye mura amma wûra ni owoni duna buru dîri ni. Gûtron duro ciki, amma wirigi. Cûro kuri dîrinni. Ai re mura cûro ru goyinti re, cikuu ginna ru. Kôi mura duro cikuu mura harayintinni ru. Owoni Libiye lau onum ŋa mire duro amma kiñila šiša buru ciki. Owoni onum duro asuu daŋoo no kûrei ru haŋiŋi. Toko mire aũ yowori ni buru durusu ni te ginna ru darab kee huma bîra galcinni. Abdelziz mire koremi ni buru awire ni ciiru mire zuntaa môguru-u.
Halil mire wêtir huma duro kortena dahaba-a mûu melci ni Gûtron du curuu ni Saba terii cii. Turowa mire buru zuntu ni owoni wûra na ginna Gûtron ye Saba ye kûi busugi. Halil mire wêtir huma kiyai kiyai ru cawii cii.Te jilan nu Toko ye lau huma ye kandamai goyi.
Gasu ni dahu rayintu. Ciiru halil mire wêtir huma tai duro « bom » nawu dîi. Te jillan nu addi addi ru cawii cii. Aũ tira-i kui jeŋoo : « Taara ginna fora ru yatirigi » yinii cii. Te kege ru wûraa carku kui Halil ŋa ru tusuru re Halili farigire : « Dêri nusunoo unnu re taara ginna kôi ai daa yatirigi » yi. Mura mêri ai basu ru addi ra aašintu. Owoni Halil-i farigire : « Ini aũ muŋoo amma gûduro danni ciina inuu ntisirigi re ŋa ru susu » yi. Te jillan nu amma kubba-i : « Kîri firi huma tamoo tûru danni ciina dahu huma yan da » yintigi.
Aū urruyima Moussa Abdoulaye Mahamat
Mêri ai daha nûŋkurugaa : « Ña halagana doona hunta ši doona amma kura-a daku gîyukigaa ? »
Ňa amma adda unnu-a doona hunta ši doona tiriša amma kura buru gîyukigaa. Nuŋoo, mêri te duro ina munta ru ciki, te mere ini nuŋoo dîne unnu ŋa ye oŋko ye na ina šiša buru dîrii gor aū ginna-i harayiŋi.
Doona kogo ntira na kîyukar amma kura na kîyukar ginna duro zuntu bêi ciiru kôi gurdu amma mere daha cii. Owoni ini haŋkirigaa te mere duro na mêruu cii.
Doona ntira mura kînciru amma kura kîyukirigaa mere na zuntu ši. Doona ara amma kura kîyukirigaa duro na ampa buru cii. Doona duro adaa amma-a ye tiriša haradi ye zaka aliga gopugaa ye maša geyintiga ye gûura sîreyintigaa ye ina gala buru ciki. « Ini aū-u haranumoo numa gali huma haranimmi » yintigi.
Ciiru, ini numa kogo num šen sommi. Amma-i fatigi re « Adu sommoo dîne-i ncusoogi » yintigi. Numa somoo ceyinigi. Aū kuri irri fuu nceŋi re bêi. Doona ntira mura awa busuu ši. Duro ina munta šiša buru ciki : kiša amma kubba-a ni gufatigi. Yoo gala ni cii, ina cussa buru dîi. Amma kubba oŋko mêra cîi ru yêyentiga hunnoo kešera duro dokuga ni bêki. Owoni urruyitinni. Ai jillan nu adaa ginna fukurdoo ceyintigi. Doona unnu amma kura kîyukuŋa na mere nuŋu ai kege ši. Mura-i ini huntu daku jillan te kege tigisu ni fuku ni dompu. Te kege ru cussu ni aũ duruma ginna basiŋi re tigisu.
Aũ ginna adaa hunaa duro doona ni ciki awa ni ciki zaka busuga ye yercintiga ye aliga tumuša ye …
Aũ adaa hunaa duro doona danne ni bêi. Ciiru ini êski bêi kubbu re duro ina gura furošintu re dompugi.
Te kege ru dîna ginna turomsu. Ciiru amma ina hunta kubba futu ceyintinni.
Aũ mere adaa hunaa harayinoo te aũ cedde. Amma-i fatugi re « Aũ mere kôi nteriga haranumoo kôi duro yeruma haraniŋoo gali » yintigi.
Ini ginna ganum inta môgoruu ši yenumoo amma kura na daku re tigisigi. Ciiru inta ini numa dagimmi ni ši yenimmoo aũ kuri dagu re ni bêi ši ceŋi re ni bêi.
Ini num kogo inta re môguru aũ kuri bêi. Kasar korum duna ru geeniŋi. Te ru bara amma turku ru irridigi te hunnoo aũ irri aũ ru geyi ceŋi re bêi.
Aũ ginna ini huma mere-i geyi goyi. Mêri te dahu kûi taŋoo kîzei yammi. Ini dîne duro daŋoo « kisirigi » nuŋoo tigisinne ni bêi « baranirigi » nuŋoo haŋimme ni bêi. Ini ginna tuŋoši dagu.
Agu mêri ai halagan ginna rayiŋi doona busu ši ina kura adaa amma duro haraniŋoo na gali. Ciiru adaa ntaa ye tuŋoša ntaa ye tômmu ru fûtum amma-a gontimmi. Doona ye awa ye amma ni rantu ntaa ni fuku. Te kogo gali.
« Ini yoo na numa taŋoo gali » yinitigi.
Mana ye môlofur ye gise halaga dînaa, turku ye, kîri ye dêgil ye mura ara tuzoo bûru mana ŋa cî ciki. Cî kire naku. « Dîri fus fus » intii labar ginna dînei ru môlofur mulayi guru ni feñtii êdine tîke yi cii. « Te du cûro ntruu zuŋcine » yi. Te kîruu « Inta înni rayi num ? » yi. Kîri-i « Tani wôu wôu ru bara înni na kuiri rayi tardi » yi ! « Rayi ai sîri danni » yi. Turku ru « Inta, înni ayi num» yi. « Te ñaa hun caagi » yi. « Te ñaa hun nu cawoo tira cîrigire hee! » yi.
« Dêgil du inta înni rayi num ? » yi. « Teere yerdiroo ekaa daa tîgaa hunoo rayi kuiri au înni na tardi! » yi . Mana-i « Naara ginna nunukummi » yi. Sopu re irroo tani zaka netrigaa tani hanirigi. Yia môlofur irrii busu ciki firii mana ŋa da digi nawu goši ni. « Fus njkiru tir! » yi. Mana-i « Fus turutuŋi ru dûrtu! » yi. Mura mêra furosintii ciki. Môlofur wunei ru ege dirde ara tuzoo ginna sowu tirigire bêi. « Wunei ru ege dirde » ! Mana na môkoncine bû ru mana ŋa cî ciki. Firii mana ŋa na da digi goši nawu dîi. Môlofuru « Fus njki ru tir » yi. Mana-i « Fus turutuŋi ru dûrtugi » yi. Mana «Te kîri yeru irrig na irruu damara widenni-i turon. Yî kurtu na eber môlofur du mire wure yentir na futur cine mele ru kii yêyentir na, neere na kaagu sîgi ša ŋu kîruu widen yîdir kurturii yinii te ru re kaagu sîgi ka ŋa NJIKIRU TIR DE » yi. Mana na « Fus turutiŋi ru dûrutug »yi. Addira annu kumare kîri mire ina hawana talatayi ŋa ini gurtigire bêi. Turku ru yeru na orka kôi tama ru cikaa duro arii-i turon. Yî kurtu na futur cine hinnoo eber môlofur mire buru wure yi ru ŋoo kaagu sîgi ša ŋu yi orko yîdirii yi curuŋa re kaagu sîgi kûro hun ter. Dêgil ye môlofur ye mana ye ciki ru môlofur « Fus njiki ru tir » yi. Mana-i « Fus turutiŋi ru dûrutug » yi. Alla barka naagi buru anuu ŋini, ara anukuntinne ru re de ne hire. Dêgil « Inta yeru eke ai daa sagana ran » yi. « Inta biri yesku tirum taŋu ru kolo nuzu ncii ŋa ini burani ŋa ? » yi. Noo ran ina mura kôi tûrtu raa kuno daa nîyoo caŋiŋoo neere hani ŋa, dêgil suloktun ekaa jeji kûi buzu. Môlofur « Fus njiki ru tir » yi. Mana na « Fus turutiŋi ru dûrutugi!» yi. Addi ntiŋa re nuna bûru mana ŋa ĉi ciki. Mana-i « Ha ! Ridu ! » yi. Môlofuri-i « Koo ? » yi. Giguu kire kiŋa re Manaa bûru huma duro caki. Môlofuru bûru Mana ŋa lôloyinnii ini hakiŋire bêi. Dêgil du « Caŋu » yinii dêgiluu yi nuna caŋirigire tîre bêi ! » yi. « Taa » yinii, « Taa ridigire tûruture bêi» yi. Môlofur ŋa ekee ru mana-i cayayinne jilan nu halaga dînni.
Aũ urriyima : Arum Mamar Arum
Hal mire ini tira amma kubba-i ini tira tisigiti tere amma saga ru rudaga fî kii gisitigaa suru huma « hal » yintigi. awinni hal mire ini mire kirigire bêi. awinni ñaana hal hun dîi ci ru hal Dazagara ŋa ye amma kura Car duro cika kii šiša. Hal mire înni geetu jeenti ? Hal mire înni ? Mêra wîli cika ginna zampur yentirigi.
Amma Car duro cika ye Nîjer duro cika ye Lîbie duro cika ginna hal huntu turon. Oŋko gini amma ginna fora ru ciki ni ina gisitigaa ginna turoni. Ina muntu ginna fotuntu geyintigi. awinni amma kuira ŋa kii šiša ina gura mura-i dîra, amma kuira hanayintu gisitinni. Hala Dazagara duro ina fôya ciki mire amma kira-i dîi, hal mûku ye, busuga ye hal yêyeyinta ye ginna amma kura kii šiša. Te mire na ? Ñaana hal hun dîi ŋa jilan nu na ina gisitiga na šiša. Hal amma Dazagara ŋa ini buru gali. Zaka galuu amma mura ginna kôi turon daa cikaa ginna hala huntaa turoni. awinni hala huntaa turoma jilan nu, mura ginna cussu ru ciki. awinni ini buru gali tura dazagara-i dîru kege amma kuira-i dînni. Ini înni te amma kura ŋa kii šiša dîru? Walla ini amma kura ŋa ru gali dîru înni ? Ôwolu ini Dazagara ini gali dîru au ôsurde hakintoo amma kuira ŋa kii buru šiša ni buru daku ni. awinni buru cussu ru azayitig ni, buru gali dîru. Au hayintinoo na dîllu kilayintigi ni cussu ru caagi dirtigi ni. Te jilan nu hal amma Dazagara ŋa amma kuira ŋa kii šiša niri jii. awinni hal ai kege amma dîna daa cika ginna-i hal ai kege dînni. Amma Dazagara mura ina subur cintigaa na buru muntu ni kôya duro na muntu. awinni amma daa dekire ni buru kui dutugi ni hala buru gala dîri. awinni mura ina gura buru cûro hetiga ciki. Jina ye ferege ye ginna amma kuira Car duro cikaa ru mura buru cûro hetigi.
Dazagara mura hala huntaa buru gala.