Dazaga dina yendaa!
Nii taŋa daguru. Nii taŋa buru daguruu
Cad diziya ŋa. Cad tafu rǒzura
Nii taŋa daguruu. Nii taŋa buru daguruu
Ôoši tururi jiyoo nûsordi.
Nii taŋa daguruu. Nii taŋa buru daguruu
Ô nii abba taŋa ŋa. Ô nii aya taŋa ŋa.
Nii taŋa daguruu. Nii taŋa buru daguruu
Mere nii wurda taŋa ŋa. Mere nii kûncolda.
Kui teri numa duro kû tûrizi ru jii. Tere cûro numa jillan jii.
Alla-i gisoo tani jii. Alla-i gisoo tani jii.Aũ urriyima : Moussa Abdoulaye Mahamat
Yîm tira nii tira duro dôwu buru ŋila sûru huma « Hamata » yintigi re cii. Halagana niya môša ru cika ginna dugusu irridu šai nakigi. Dugusu ginna niima dôomtire, dôwa ye kaliya niya kura-a ginna duro ciki. Awa hunta ni mukugi doona hunta ni goyintigi. Niima, amma ginna-i harayintigi re tigisu. Dôwa ginna duro dôwu Hamata kirigi re bêi. Niŋila huma diru wasaa ginna danni. Ciiru, Hamata mere dôwi ni turon ni, aya huma mere hunoo yal kuri danni. Ciiru, Hamata abba huma arii kuri na dîi. Arii te mere yala buru dîi. Yala taa duro dôwa aguzuu dîi, ciiru dôwa taa ginna foŋuŋoo na niŋila huntu Hamata ŋa gor kirenni.
Halagana ginna ñaa na owor huma ru Hamata hunnoo dôwa kura ŋa dutunni. Agu, dôwa niima cikoo, dôwa niya moša cikoo ginna ini te ŋa dau wawu re. Ini gisirigaa ginna harayintinni. Kôi te ru, halagan duruma ginna tira tira ru daginni. Ñaa na ginna hundu « pimke » hawastire ru cii. Niima duro, ini dôwu ru cire ginna, kîndilii cidde Hamata ŋa dutugaa dakinni.
Agu, Hamata niŋila huma-i mêri buu gurti cen, dôwa diriwa huna mura na kîndilii cidde. Agu, ariya niima ginna-i fatigi re « Hamata nii ai duro ciyoo dôwa ntura añaa hakintinni, niima duro amma ginna-i fatii ciki » yintu. Dôwa ginna daa deku ni fatigi re : « Hamata ŋa ini tira kisitir na niima ru funtar » yintu. Agu, dôwa niima ginna foktuntu, kôi arii aci tira ŋa tûrtu, rayintu, dura cintu, acuu-i mura ru farigi re : « Caana bu geyintu na dîna na ginna kûkultu na campu, yim te tigisoo, halagana ginna irridigi, loko irridoo, mura ginna Hamata kulo busugi » yi.
Acuu-i farigi re woki te tigisoo : « Hamata buzoo šen sopum yercinni, maaši kuri ni yentimmi, ini yentiŋa kôlu galu hunnoo ini kuri ginna yentu wunni » yi. Woki awa naku dôomcima ru, agu Hamata gitu awa duro dintu, Hamata awa duro kôlu galu ŋa ye awa ye kii giyipcima ru … Agu, kišuu kûkuciŋoo, tirii burayi, dôwa mêri acuu-i faruu daa ciki, kege watu ! Hamata daginne ru, « Bûuut » owon dûru ! Kôi te duro, dôwu ŋila te hayila-i dîi ni, kôi ciiŋa duro listin buzu, gûro kôi huma duro yercinne tigisu.
Agu, lûlu ni niima dintu, Hamata aya huma bazu irri, kôi te daa yege dommu cen. Mafur ginna maaši gurtoo re, ini farigaa : « Hamata, Hamata salamaleku. Hamata maru salamaleku. Maru aya rôu salamaleku » yiŋoo re, Hamata yegaa cîi huma lanci re maašu goyinigi. Ai kege busu gisu dôwu huma ru maaši cenigi.
Yim tira šidanii bazuu re, aya huma irrenne ru kûi, šidama sudur aya huma ŋa goyi ni irri, farigi re « Hamata, Hamata salamaleku. Hamata maru salamaleku. Maru aya rôu salamaleku » yiŋoo re, Hamata wuninni aya huma yi cii yegaa lanci. Kôi yegaa lancima ru šidama-i Hamata ŋa goyi girci.
Aya huma irroo yegaa lantire, Hamata ni duro bêi. Cûki rayiŋoo diga šidama duruu re, kôi te digi goyinoo, šidama dôwuma ŋa wu sura huna cûncui bîyecenna aya sîge diga duro cii sura makiŋi.
Sura taa ginna goyi kunusu duro dowu korciŋa ru
tini duro dowu kîri fîi nawu.
Belke tira yerciŋoo dôwu huma Hamata nuŋu ŋa ru na ŋila kîruu daa mere-u kulo buzu cii ru haki.
Hamata aya buru lerci, kanai cîru, yerci wûluwulu dinnuŋa re, amma niima ginna carku irridu, irridoo Hamata nuŋu ŋa ru na ŋila buzu cii. Amma ginna-i wošintu, aũ tira tira ru rayinigi fatigi re : « Ai mere jînni rôu ye au
jire-u » yintigi. Saa ru dutugi ru ŋayinti beki.
Te kege tigisu re agu, arii cii re ginna owoni nuŋu ru na kîndilii dîi. Ini gisiga ginna harayintinni. Agu, Hamata aya huma meree huma na kîndiltin ni dôwa hunaa aguzuu dîiŋa ginna ŋa wosa ru goyi kunusu duro dowu ni, korra mûki ru korci. Sura hunta êzer tira daa tûyi ni, kîri fîi dînoo… Belke yerci ni, dôwu ni, turon ni, ginasu ni, saa wôlu ni, êjel ni kulo buzu cii ru haki. Aya cûki daa rayinoo, ini mere-i harayiŋa ši, kôntu tugortu ni auši, kôma daa miširayi.
Agu, kôi te duro dôwa aguzuwa ni bêki. Turon haki, hakiŋa ni êjel, te duro mere ni mîširayi niima kûi buzu.
Êrifi ai ini farigaa : Ini Allai ncema hardin, ini aũ-u daa kîndiltinni.
Amma kubba-i fatigi re « Kantama-i taya ncuuŋi » yintigi.
Libiye duro amma cûu ciki. Aũ turoma suru huma « Toko » te na « Abdelziz » yintigi. Mura nii tira suru huma Gûtron yintigaa duro ciki. Toko ye Abdeziz ye mura amma wûra ni owoni duna buru dîri ni. Gûtron duro ciki, amma wirigi. Cûro kuri dîrinni. Ai re mura cûro ru goyinti re, cikuu ginna ru. Kôi mura duro cikuu mura harayintinni ru. Owoni Libiye lau onum ŋa mire duro amma kiñila šiša buru ciki. Owoni onum duro asuu daŋoo no kûrei ru haŋiŋi. Toko mire aũ yowori ni buru durusu ni te ginna ru darab kee huma bîra galcinni. Abdelziz mire koremi ni buru awire ni ciiru mire zuntaa môguru-u.
Halil mire wêtir huma duro kortena dahaba-a mûu melci ni Gûtron du curuu ni Saba terii cii. Turowa mire buru zuntu ni owoni wûra na ginna Gûtron ye Saba ye kûi busugi. Halil mire wêtir huma kiyai kiyai ru cawii cii.Te jilan nu Toko ye lau huma ye kandamai goyi.
Gasu ni dahu rayintu. Ciiru halil mire wêtir huma tai duro « bom » nawu dîi. Te jillan nu addi addi ru cawii cii. Aũ tira-i kui jeŋoo : « Taara ginna fora ru yatirigi » yinii cii. Te kege ru wûraa carku kui Halil ŋa ru tusuru re Halili farigire : « Dêri nusunoo unnu re taara ginna kôi ai daa yatirigi » yi. Mura mêri ai basu ru addi ra aašintu. Owoni Halil-i farigire : « Ini aũ muŋoo amma gûduro danni ciina inuu ntisirigi re ŋa ru susu » yi. Te jillan nu amma kubba-i : « Kîri firi huma tamoo tûru danni ciina dahu huma yan da » yintigi.
Aū urruyima Moussa Abdoulaye Mahamat
Mêri ai daha nûŋkurugaa : « Ña halagana doona hunta ši doona amma kura-a daku gîyukigaa ? »
Ňa amma adda unnu-a doona hunta ši doona tiriša amma kura buru gîyukigaa. Nuŋoo, mêri te duro ina munta ru ciki, te mere ini nuŋoo dîne unnu ŋa ye oŋko ye na ina šiša buru dîrii gor aū ginna-i harayiŋi.
Doona kogo ntira na kîyukar amma kura na kîyukar ginna duro zuntu bêi ciiru kôi gurdu amma mere daha cii. Owoni ini haŋkirigaa te mere duro na mêruu cii.
Doona ntira mura kînciru amma kura kîyukirigaa mere na zuntu ši. Doona ara amma kura kîyukirigaa duro na ampa buru cii. Doona duro adaa amma-a ye tiriša haradi ye zaka aliga gopugaa ye maša geyintiga ye gûura sîreyintigaa ye ina gala buru ciki. « Ini aū-u haranumoo numa gali huma haranimmi » yintigi.
Ciiru, ini numa kogo num šen sommi. Amma-i fatigi re « Adu sommoo dîne-i ncusoogi » yintigi. Numa somoo ceyinigi. Aū kuri irri fuu nceŋi re bêi. Doona ntira mura awa busuu ši. Duro ina munta šiša buru ciki : kiša amma kubba-a ni gufatigi. Yoo gala ni cii, ina cussa buru dîi. Amma kubba oŋko mêra cîi ru yêyentiga hunnoo kešera duro dokuga ni bêki. Owoni urruyitinni. Ai jillan nu adaa ginna fukurdoo ceyintigi. Doona unnu amma kura kîyukuŋa na mere nuŋu ai kege ši. Mura-i ini huntu daku jillan te kege tigisu ni fuku ni dompu. Te kege ru cussu ni aũ duruma ginna basiŋi re tigisu.
Aũ ginna adaa hunaa duro doona ni ciki awa ni ciki zaka busuga ye yercintiga ye aliga tumuša ye …
Aũ adaa hunaa duro doona danne ni bêi. Ciiru ini êski bêi kubbu re duro ina gura furošintu re dompugi.
Te kege ru dîna ginna turomsu. Ciiru amma ina hunta kubba futu ceyintinni.
Aũ mere adaa hunaa harayinoo te aũ cedde. Amma-i fatugi re « Aũ mere kôi nteriga haranumoo kôi duro yeruma haraniŋoo gali » yintigi.
Ini ginna ganum inta môgoruu ši yenumoo amma kura na daku re tigisigi. Ciiru inta ini numa dagimmi ni ši yenimmoo aũ kuri dagu re ni bêi ši ceŋi re ni bêi.
Ini num kogo inta re môguru aũ kuri bêi. Kasar korum duna ru geeniŋi. Te ru bara amma turku ru irridigi te hunnoo aũ irri aũ ru geyi ceŋi re bêi.
Aũ ginna ini huma mere-i geyi goyi. Mêri te dahu kûi taŋoo kîzei yammi. Ini dîne duro daŋoo « kisirigi » nuŋoo tigisinne ni bêi « baranirigi » nuŋoo haŋimme ni bêi. Ini ginna tuŋoši dagu.
Agu mêri ai halagan ginna rayiŋi doona busu ši ina kura adaa amma duro haraniŋoo na gali. Ciiru adaa ntaa ye tuŋoša ntaa ye tômmu ru fûtum amma-a gontimmi. Doona ye awa ye amma ni rantu ntaa ni fuku. Te kogo gali.
« Ini yoo na numa taŋoo gali » yinitigi.
Au ruyima : Yîsip Ger Issa
Amma aga cikaa aŋkala huntaa amma bûrunnu duro cikaa kii šiša. Amma aga cikaa ina hanayintigaa buru muntu.
Amma gura dô huntaa ye fura huntaa ye hadina huntaa ye ginna diga huntaa hanayintig. Amma gura rôza huntaa ye kura nima duro cikaa ye ginna diga huntaa hanyintig. Awinni tafu huntuu ye tafu lardu kuruu ŋa ye ginna hanayintu gînesirig. Awinni amma gura dî calai ye dî tuwaa lawa oŋkorde ye ginna diga huntaa tigantire koo hayintig. Amma bûrunnu cikaa mura addiyaa ru daa huntaa bur gala ciiru boyintoo daa huntaa kubuu kii šiša tigisirig. Te mire kubuu kii šišayintigaa înni gisig? Mura cûro huntaa muntu-i gisig. Bol tûu ye bîriye radi ye hinoo cûro kuri hanayintinni.
Au ruyima: Arum Mamar Jîddi. Mire aga ru irri. Jemena êski ru duru. Ina êjiba daa ruyine.
Mêra mînta yêyiniroo dagir. Mêra ta mura nii ai Jemena daa yêyiniroo dagir.
Jemena mire nii buru buu ni buru tartire ni mire duro yega bura ŋala na ciki. Môfuna na ciki. Jemena mire duro ina gala na ciki zunta na ciki.
Tani Jemena tiriŋa ru ina buru šiša dudur. Tani buru ôjup kisir. Ina kiñila buru šiša Jemena duro ciki. Mota ye wôtira hunta buru muntu. Awini mota ye wôtira kiñila šiša buru ciki. Tani kôoli dudurde bêyi. Awini Jemena ina buru zunta ciki. Wîra na ciki, amma kura môrusa cîrigire na ciki. Awini mota huntaa ye wôtira huntaa ginna muntu jilan nu hatira. Nii mire gûwu huma na bu. Miškila hunaa na muntu. Awini nusu huma na buru bu.
Amma hunaa buru šiša. Amma gura na buru bizira. Kaya ŋala daa tiganti. Amma gura na fûs cušintigire ciki.
Mire nii bu jilan nu amma mîskina hunaa na buru muntu. Mîšira hunaa na buru muntu.
Jemena mire nii gali. Ina buru šiša duro ciki. Awini dôwula kura šiša ru ridu ni duro yega dumpure dîri. Awini lokola na duro dumpure. Awini Jemena mire duro kara kiñila šiša buru dîi.
Jemena mire Car irri kûku hun. Jemena ŋili tigisoo duru buru duru. Ini tra tani buru ôjup dudur suru huma «pont!» Dazaga ru hananirdi ciiru…
Sagahana 1800 ye di saga cikaa duro, amma guru barkadaa yindigaa, gûro irdu busu. Niĩ hundu hûi gisidu. Mara agara giituũde, wona ba jeyindu. Îyi cendu. Aka bekinna giitu ûũgu: eka ta duro borka na cikii, lômuna na cikii, zêituna cikii. Zêituna Gûro di yercindaa mea hundaa di imbi dirtu. Ciidi Teda Gûro-a cirridi busuũ hunoo, yuna êska ada irdea jeyundude bêi.
Sagahan tigisii ginna, amma Gûro îmbi irdig. Îmbi mere woki ôwura aguzuu. Wôki ammaa ginna captindiηa: harruwaa na lawa hakindig; dîziraa na niĩ irdig; wôki ai de duro amma mundaa ginna yege yîsig; šara na gortig; cau jilla, yuna tigisidigaa mundu.
Îmbi tugusoo, awa ba dûtig; adia na doona gôyindig. Doona ta guru suru tedig. Azaa na kîdi nakig. Amma di doona cendig. Hîmi ye, naηara ye na dûtig. Noko awa bennoo, amma addaa, kûrra tallaa daha hôri ye, bobol ye, horko… ginna dûtig. Dugusu tugusoo iηaa êriša citig.
Gûro, îmbi tugusoo, owonu na bêi, kîri na bêi, ôwuri cuwu kugoo bîi dûski turtu. Ôwuri yêski kugoo, têska huna yaûuge, mere na jenne addi !
Awulai tugusoo, ammaa asalaa hunda sarcindu, tîmma hunda yûrumba ûũgug. Tîmma gabcindaa duwi ûũgug. Duwa hunda ere di lurcindu hûtu tirtig. Noko arrakinduũ ginna saga irdu tîmma hundaa gapcindaa gôyindig. Tîmma hundaa aũ wûyinigide bêi! Gûro duro duwi tigirtinni: te eb bu.
Agu aũ ginna sêdercinig. Ammaa nîayindig. Aũ ginna ginna dooga hunã kôi cikiĩ tedig. Gûro na bûgayinig. Niĩ dûngudiĩ yerci dawi tigisig. Te kege di ôwura îsii ginna buzig. Owona huna ûuge, kûrra huna ñiñirke, turka hunã dugusu tugusoo, noko zigir tiganoo, wuda captundu ôluyindig.
Amma awulai Gûro duro busugaa, ta amma kuba êriša arrakindinna ye, amma turona êreza dîdinna ye bes. Mara na tigisinni cikiĩ hunoo, aũ wonu daha orro nawu buzugide bêi. Amma kubaa hatigi: «busau ai tirta irdenneã, aman danni» yindig.
Ciidi, amma êriša doga jeyindida, wura dînaa hakindida, wonu duro arahãu cii wunda, turona cikii. Amma ta na saga busig. Amma kudaa saga îmbi tigisinne di irdenni. Tîmmi door tugusoo, iηaa guru irdig.
Wôki kudiĩ ginna, Harruwaa mara bursu busig. Labara na hakindinni. Bugeã ginna aũ irigide na bêi, tedigide na bêi.