Dazaga ru karantar

Iña dazaga ru karanturuga ? Sîri huma înni ?
Dazaga mere tiriša kura munda dîna duro cikaa re kege.
Dazaga mere na uruduŋi ni karadiŋi ni.
Yoo aũ tiriši huma ru karayi ŋa kîzei bu danni.
Mere mêra ginna harayinigi. Ciiru yunu burayinigaa înni ? Te nuŋo mere mêra dazaga nûkuni ciŋa zaga urruyiniga te re yunu burayinigaa.
Yoo bini ŋila ara ginna sagasun irri ginna amma « konkour tûbu » geyindi cikii.
Kôi te duro amma dazaga ru urruyintigi ni karayintigi ni.
Bini dazaga ru libira urruduru ye dictionnaire daa ye gagala yina buru munda urruda cikii.
Yoo “bibliotheque” yindoo kôi ni libira buru cikii ni amma dagoo libir goyi karayiŋi dagoo cowuŋi.
Yoo kôi ni duro amma dazaga harayintinnaa, dazaga karayintigi ni urruyintigi ni yeyintigi ni, dakoo libira urruyintigi dakoo êrifa citiki ni.
Kôi te duro amma ni amma zaka yaliya kara hetiga fidirtiga na cikii ni unnu amma munta fi hetura ni yaliya lokol duro kara hetii na ciki.
Kôi te suru huma « Centre Culturel Palmeraie » kôi duro adaa nturaa fintirigi ni karanturugi ni.
Kurtu kilemat duro cii.
Palmaraie= eke tîmmi-u/wal

Gagala : Dôoma (Daziroma)

Dôwu dôbu kalakaa. Sȋri huma lolokaa.

Ca raa šinif dȋŋa. Saa duro sôsurom dȋŋa. Sȋi duro sûmpuro dȋŋa.

Kee raa kȋkil dȋŋa Diga raa mirra dȋŋa.

Niŋila huma Alla-i cennaa. Kasar huma awa cennaa.

Kašara huna hunnoo, dau raa wuda dininnaa.

Gini huma Alla-i cemma hunnoo, impa ru cubucinnaa !

Samsara huna ši kura daginnaa.

Turkona huna daa kura mûunnaa.

Aligi musoo neri huma fûšinnaa.

Kirtire yege yege ru tennaa.

Alja busu ciki ru daa bûrugu doonnaa.

Ŋila, añi dûrigi ru kui huma gorunnaa.

Ŋila, sabar du amma rayinnaa.

Mere cii ru aya huma babal salayinnaa.

Mere cii ru aya huma yȋ kiyinnaa.

Cûro yega ŋa tômoyinne ru yȋsinnaa.

Mera wurda hunaa ŋa talkȋnnaa.

Dôwu ŋila wûrda huna-i daku amma ginna dakuu.

Dau numa ŋûli gon. Dau numa ŋûli gon.

Gagala : kaga

Kaga nturuu kintifira koo !

Kaga keleke dazagara ŋa duro cusu ru turutum.

Fȋske numa jûli tugortina tentum.

Fȋske nturuu kampur kaa cûu ru rontar.

Zûlon numa ru cirri ru rukirdi.

Tûrizi tugorusuma daa dûrtugi.

Duguna ru dakuruŋa re kege ru dina tentum.

Digir nturuu dakiruŋa ru haŋkir gontur.

Kaga kôi tentuma addi ši.

Dȋna duro dina dûguluu kege tentum.

Kintifi nturuu kee numa ru kazum duro tûkum.

Adaa nturaa oro yenum tiriši nturuu keleke huma yenum.

Duguna dêri tufutume bȇi.

Dazagara ginna zûlon galuu duro tȋrintum.

Kaga tara buru lertira.

Fȋske nturuu fukurugi. Fȋske nturuu fukurugi.

Gagala : wurde daguru

Wurde mere nûŋu. Yaliya na daa zunimmi

Wurde ginna wurde ši

«Wurde» yintoo yaliya hunaa cusu ru giriniga

«Wurde»  yintoo tusu ye wuru ye duro yaliya hunaa cawu funnaa

Wurde kunno ru ciyoo na yaliya ntaa dȋli ru galantu

Kara hetu, amma duro mûku.

Aya galuu, mi numa šen galimmi, ai re nuba Alla-i ncennaa.

Aya galuu mi numa daa taguru, berke aceŋoo sîri num dȋi.

Abba galuu kȗ numa šimmuu tun.

Maša yaliya dȋli ru kurtu, yege numa amma ŋa ru ron.

Abba galuu, au kui re gali sigis, kaliya ye dôwiya ye ariima ye

Ginna nere daa cikii, ini mura ru cusu gis yen !

Ai re nûŋu num. Ai re nûŋu num.

Gagala: numbôli

Ini bôluu Alla laa buru birde.

Amma kui ni connire, kasar du ni cusu.

Ini bôluu Alla-i dagu, oro-i dagu, alja-i daku.

Ini gali ye bôli mura dûlla.

Gûuru ŋa kaši kôi kuri duro galci,

Kasar nturuu sarci ŋila gisu.

Kalla goyi dîi, gûuru ŋa sowu êdine renni.

Nere bôli hinoo buru zuntu, kôi yȋ ciŋa buran. Yȋ daa aja tai.

Numbôli yȋ re aya hun.

Tara yaliya bôliya. Tara yaliya bôliya.

Gagala : kȋregi niima ŋa

Nii taŋa daguru. Nii taŋa buru daguruu

Cad diziya ŋa. Cad tafu rǒzura

Nii taŋa daguruu. Nii taŋa buru daguruu

Ôoši tururi jiyoo nûsordi.

Nii taŋa daguruu. Nii taŋa buru daguruu

Ô nii abba taŋa ŋa. Ô nii aya taŋa ŋa.

Nii taŋa daguruu. Nii taŋa buru daguruu

Mere nii wurda taŋa ŋa. Mere nii kûncolda.

Kui teri numa duro kû tûrizi ru jii. Tere cûro numa jillan jii.

Alla-i gisoo tani jii. Alla-i gisoo tani jii.

Êrifi Hamata dôwu ŋila

Aũ urriyima : Moussa Abdoulaye Mahamat

Yîm tira nii tira duro dôwu buru ŋila sûru huma « Hamata » yintigi re cii. Halagana niya môša ru cika ginna dugusu irridu šai nakigi. Dugusu ginna niima dôomtire, dôwa ye kaliya niya kura-a ginna duro ciki. Awa hunta ni mukugi doona hunta ni goyintigi. Niima, amma ginna-i harayintigi re tigisu. Dôwa ginna duro dôwu Hamata kirigi re bêi. Niŋila huma diru wasaa ginna danni. Ciiru, Hamata mere dôwi ni turon ni, aya huma mere hunoo yal kuri danni. Ciiru, Hamata abba huma arii kuri na dîi. Arii te mere yala buru dîi. Yala taa duro dôwa aguzuu dîi, ciiru dôwa taa ginna foŋuŋoo na niŋila huntu Hamata ŋa gor kirenni.

Halagana ginna ñaa na owor huma ru Hamata hunnoo dôwa kura ŋa dutunni. Agu, dôwa niima cikoo, dôwa niya moša cikoo ginna ini te ŋa dau wawu re. Ini gisirigaa ginna harayintinni. Kôi te ru, halagan duruma ginna tira tira ru daginni. Ñaa na ginna hundu « pimke » hawastire ru cii. Niima duro, ini dôwu ru cire ginna, kîndilii cidde Hamata ŋa dutugaa dakinni.

Agu, Hamata niŋila huma-i mêri buu gurti cen, dôwa diriwa huna mura na kîndilii cidde. Agu, ariya niima ginna-i fatigi re « Hamata nii ai duro ciyoo dôwa ntura añaa hakintinni, niima duro amma ginna-i fatii ciki » yintu. Dôwa ginna daa deku ni fatigi re : « Hamata ŋa ini tira kisitir na niima ru funtar » yintu. Agu, dôwa niima ginna foktuntu, kôi arii aci tira ŋa tûrtu, rayintu, dura cintu, acuu-i mura ru farigi re : « Caana bu geyintu na dîna na ginna kûkultu na campu, yim te tigisoo, halagana ginna irridigi, loko irridoo, mura ginna Hamata kulo busugi » yi.

Acuu-i farigi re woki te tigisoo : « Hamata buzoo šen sopum yercinni, maaši kuri ni yentimmi, ini yentiŋa kôlu galu hunnoo ini kuri ginna yentu wunni » yi. Woki awa naku dôomcima ru, agu Hamata gitu awa duro dintu, Hamata awa duro kôlu galu ŋa ye awa ye kii giyipcima ru … Agu, kišuu kûkuciŋoo, tirii burayi, dôwa mêri acuu-i faruu daa ciki, kege watu ! Hamata daginne ru, « Bûuut » owon dûru ! Kôi te duro, dôwu ŋila te hayila-i dîi ni, kôi ciiŋa duro listin buzu, gûro kôi huma duro yercinne tigisu.

Agu, lûlu ni niima dintu, Hamata aya huma bazu irri, kôi te daa yege dommu cen. Mafur ginna maaši gurtoo re, ini farigaa : « Hamata, Hamata salamaleku. Hamata maru salamaleku. Maru aya rôu salamaleku » yiŋoo re, Hamata yegaa cîi huma lanci re maašu goyinigi. Ai kege busu gisu dôwu huma ru maaši cenigi.

Yim tira šidanii bazuu re, aya huma irrenne ru kûi, šidama sudur aya huma ŋa goyi ni irri, farigi re « Hamata, Hamata salamaleku. Hamata maru salamaleku. Maru aya rôu salamaleku » yiŋoo re, Hamata wuninni aya huma yi cii yegaa lanci. Kôi yegaa lancima ru šidama-i Hamata ŋa goyi girci.

Aya huma irroo yegaa lantire, Hamata ni duro bêi. Cûki rayiŋoo diga šidama duruu re, kôi te digi goyinoo, šidama dôwuma ŋa wu sura huna cûncui bîyecenna aya sîge diga duro cii sura makiŋi.
Sura taa ginna goyi kunusu duro dowu korciŋa ru
tini duro dowu kîri fîi nawu.

Belke tira yerciŋoo dôwu huma Hamata nuŋu ŋa ru na ŋila kîruu daa mere-u kulo buzu cii ru haki.
Hamata aya buru lerci, kanai cîru, yerci wûluwulu dinnuŋa re, amma niima ginna carku irridu, irridoo Hamata nuŋu ŋa ru na ŋila buzu cii. Amma ginna-i wošintu, aũ tira tira ru rayinigi fatigi re : « Ai mere jînni rôu ye au
jire-u » yintigi. Saa ru dutugi ru ŋayinti beki.

Te kege tigisu re agu, arii cii re ginna owoni nuŋu ru na kîndilii dîi. Ini gisiga ginna harayintinni. Agu, Hamata aya huma meree huma na kîndiltin ni dôwa hunaa aguzuu dîiŋa ginna ŋa wosa ru goyi kunusu duro dowu ni, korra mûki ru korci. Sura hunta êzer tira daa tûyi ni, kîri fîi dînoo… Belke yerci ni, dôwu ni, turon ni, ginasu ni, saa wôlu ni, êjel ni kulo buzu cii ru haki. Aya cûki daa rayinoo, ini mere-i harayiŋa ši, kôntu tugortu ni auši, kôma daa miširayi.

Agu, kôi te duro dôwa aguzuwa ni bêki. Turon haki, hakiŋa ni êjel, te duro mere ni mîširayi niima kûi buzu.

Êrifi ai ini farigaa : Ini Allai ncema hardin, ini aũ-u daa kîndiltinni.
Amma kubba-i fatigi re « Kantama-i taya ncuuŋi » yintigi.

« Ini yoo na numa taŋoo gali » yinitigi.

Aū urruyima Moussa Abdoulaye Mahamat

Mêri ai daha nûŋkurugaa : « Ña halagana doona hunta ši doona amma kura-a daku gîyukigaa ? »

Ňa amma adda unnu-a doona hunta ši doona tiriša amma kura buru gîyukigaa. Nuŋoo, mêri te duro ina munta ru ciki, te mere ini nuŋoo dîne unnu ŋa ye oŋko ye na ina šiša buru dîrii gor aū ginna-i harayiŋi.

Doona kogo ntira na kîyukar amma kura na kîyukar ginna duro zuntu bêi ciiru kôi gurdu amma mere daha cii. Owoni ini haŋkirigaa te mere duro na mêruu cii.

Doona ntira mura kînciru amma kura kîyukirigaa mere na zuntu ši. Doona ara amma kura kîyukirigaa duro na ampa buru cii. Doona duro adaa amma-a ye tiriša haradi ye zaka aliga gopugaa ye maša geyintiga ye gûura sîreyintigaa ye ina gala buru ciki. « Ini aū-u haranumoo numa gali huma haranimmi » yintigi.

Ciiru, ini numa kogo num šen sommi. Amma-i fatigi re « Adu sommoo dîne-i ncusoogi » yintigi. Numa somoo ceyinigi. Aū kuri irri fuu nceŋi re bêi. Doona ntira mura awa busuu ši. Duro ina munta šiša buru ciki : kiša amma kubba-a ni gufatigi. Yoo gala ni cii, ina cussa buru dîi. Amma kubba oŋko mêra cîi ru yêyentiga hunnoo kešera duro dokuga ni bêki. Owoni urruyitinni. Ai jillan nu adaa ginna fukurdoo ceyintigi. Doona unnu amma kura kîyukuŋa na mere nuŋu ai kege ši. Mura-i ini huntu daku jillan te kege tigisu ni fuku ni dompu. Te kege ru cussu ni aũ duruma ginna basiŋi re tigisu.

Aũ ginna adaa hunaa duro doona ni ciki awa ni ciki zaka busuga ye yercintiga ye aliga tumuša ye …

Aũ adaa hunaa duro doona danne ni bêi. Ciiru ini êski bêi kubbu re duro ina gura furošintu re dompugi.

Te kege ru dîna ginna turomsu. Ciiru amma ina hunta kubba futu ceyintinni.

Aũ mere adaa hunaa harayinoo te aũ cedde. Amma-i fatugi re « Aũ mere  kôi nteriga haranumoo kôi duro yeruma haraniŋoo gali » yintigi.

Ini ginna ganum inta môgoruu ši yenumoo amma kura na daku re tigisigi. Ciiru inta ini numa dagimmi ni ši yenimmoo aũ kuri dagu re ni bêi ši ceŋi re ni bêi.

Ini num kogo inta re môguru aũ kuri bêi. Kasar korum duna ru geeniŋi. Te ru bara amma turku ru irridigi te hunnoo aũ irri aũ ru geyi ceŋi re bêi.

Aũ ginna ini huma mere-i geyi goyi. Mêri te dahu kûi taŋoo kîzei yammi. Ini dîne duro daŋoo « kisirigi » nuŋoo tigisinne ni bêi « baranirigi » nuŋoo haŋimme ni bêi. Ini ginna tuŋoši dagu.

Agu mêri ai halagan ginna rayiŋi doona busu ši ina kura adaa amma duro haraniŋoo na gali. Ciiru adaa ntaa ye tuŋoša ntaa ye tômmu ru fûtum amma-a gontimmi. Doona ye awa ye amma ni rantu ntaa ni fuku. Te kogo gali.

« Ini yoo na numa taŋoo gali » yinitigi.